Podatek od spadku i darowizn – opodatkowujący majątek, wymierzony od przyrostu substancji majątkowej nabytej w sposób nieodpłatny. Podatek uregulowany jest ustawą z 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn i przepisami wykonawczymi do ustawy. Opłacają go osoby fizyczne.
W konstrukcji prawnej podatku od spadku i darowizn istotny jest podział nabywcy rzeczy lub praw majątkowych na tzw. Grupy podatkowe. Zaliczenie do jednej z trzech grup następuje na podstawie osobistego stosunku osoby nabywcy wobec spadkobiercy lub darczyńcy i posiada istotne znaczenie dla wysokości obciążenia podatkowego.
Różnice miedzy grupami podatkowymi następuje zarówno pod względem skali podatkowej, stopnia progresji, kwoty wolnej od opodatkowania oraz zakresu ulg podatkowych. Obowiązek uiszczenia podatku ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych (spadkobiercy, zapisobiorcy), a w przypadku darowizny obowiązek ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.
Podstawę opodatkowania stanowi czysta wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych tj. wartość uzyskana po potrąceniu długów i ciężarów. W ustawie określona jest kwota wolna od podatku. Ustawa przewiduje szereg zwolnień od podatku, jak również ulgi, szczególnie dotyczące określonej polityki mieszkaniowej. Wysokość podatku od spadku i darowizn ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczany jest nabywca. Ustalone zostały 3 grupy podatkowe. Obliczenie i pobór podatku od darowizn jest z reguły obowiązkiem notariusza, który jest płatnikiem podatku. Ustawa z 10 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin przekazuje podatek od spadku i darowizn gminom, jako ich dochód własny.
Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych (obywatelach polskich lub osobach zamieszkałych na stałe w Polsce), będących nabywcami własności rzeczy i praw majątkowych. Powstanie obowiązku podatkowego uzależnione jest, od sposobu nabycia, lub charakteru prawnego, rzeczy i praw majątkowych.
Obowiązek podatkowy nie dotyczy:
Nabywców własności rzeczy i praw majątkowych oraz obdarowanych i darczyńców, jeżeli w dniu nabycia byli obcokrajowcami i nie mieli stałego miejsca zamieszkania w Polsce – w odniesieniu do rzeczy ruchomych znajdujących się w kraju lub praw majątkowych podlegających wykonaniu w kraju,
Nabycia w drodze spadku lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw.
Podatkiem objęte jest nabycie przez osoby fizyczne rzeczy i praw majątkowych w drodze:
Spadku – własność rzeczy znajdujących się w kraju (lub za granicą) i praw majątkowych wykonywanych w kraju (za granicą),
Darowizny – własność rzeczy znajdujących się w kraju (za granicą) i praw majątkowych wykonywanych w kraju (za granicą),
Zasiedzenia – własność rzeczy,
Dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci – prawo do wkładu oszczędnościowego.
Podstawą opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn jest wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (tzw. czysta wartość), pomniejszona o kwotę wolną od podatku.
Wartość nabytych rzeczy i praw ustala się wg ich wartości rynkowej, w oparciu o ceny stosowane w danej miejscowości w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, na dzień powstania obowiązku podatkowego.
Kwota wolna od opodatkowania w I grupie podatkowej wynosi 9 057 zł; w II grupie podatkowej w przybliżeniu 3/4 kwoty z grupy pierwszej (6 838 zł.); w III grupie w przybliżeniu 1/2 kwoty z grupy pierwszej (4 607 zł.).
Stawki podatkowe dla spadków i darowizn:
1. Stawki podatku, z wyłączeniem przypadków nabycia własności w drodze zasiedzenia, są stawkami procentowymi, zmiennymi, progresywnymi, o rozpiętości od 3% do 20%. Stawki podatkowe są zróżnicowane w zależności od wartości nabytego prawa majątkowego lub rzeczy oraz stosunku osobistego między zbywcą a nabywcą prawa majątkowego. Z punktu widzenia stosunku osobistego określono trzy grupy podatkowe:
I grupa – małżonkowie, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie,
II grupa – zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych,
III grupa podatkowa – pozostali nabywcy.
2. Dla opodatkowania zasiedzeń zastosowano jednolitą, 7% stawkę podatkową od wartości rzeczy. Ponieważ pomiędzy prawem poprzednika a prawem nabywcy rzeczy ruchomych lub nieruchomości nie występuje jakakolwiek zależność[9] (nabycie prawa własności do ruchomości następuje po trzech latach, w odniesieniu do nieruchomości – po 20 nie jest możliwe zaliczenie nabywcy do określonej grupy podatkowej i zastosowanie którejkolwiek skali podatkowej. W przypadku zasiedzeń nie istnieje możliwość odliczenia kwot wolnych od opodatkowania. Zróżnicowanie obciążenia podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn prezentuje wykres i tabela.
Kwoty nadwyżki w złotych
ponad do
1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej:
9 660 zł –
9 660 zł 19 320 zł
19 320 zł – 3%
289,80 zł i 5% od nadwyżki ponad 9 660 zł
772,80 zł i 7% od nadwyżki ponad 19 320 zł
2) od nabywców zaliczonych do II gr. podatkowej:
9 660 zł –
9 660 zł 19 320 zł
19 320 zł – 7%
676,20 zł i 9% od nadwyżki ponad
9 660 zł
1 545,60 zł i 12% od nadwyżki ponad 19 320 zł
3) od nabywców zaliczonych do III gr. podatkowej
9 660 zł –
9 660 zł 19 320 zł
19 320 zł – 12 %
1 159,20 i 16% od nadwyżki ponad
9 660 zł
2 704,80 i 20 % od nadwyżki ponad 19 320 zł
W przypadkach wzrostu cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku o ponad 20%, Minister Finansów w drodze rozporządzenia, ma prawo zmieniać zarówno stawki podatku jak i kwoty wolne od opodatkowania.
Zwolnienia przedmiotowe:
Zwolnienia z podatku od spadków i darowizn wyłączają z kategorii przedmiotów opodatkowania zjawiska finansowe dotyczące m.in.:
Nabycia w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do pierwszej grupy podatkowej w wysokości 9 057 zł przez okres 5 lat od dnia pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy przeznaczone zostaną na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni mieszkaniowej, budowę domu jednorodzinnego itd.,
Nabycia przez małżonka lub zstępnych (dzieci) w drodze spadku lub darowizny zakładu wytwórczego, budowlanego, handlowego lub usługowego, pod warunkiem prowadzenia zakładu w stanie niepogorszonym przez okres, co najmniej 5 lat od dnia przejęcia spadku albo darowizny (za wyjątkiem zdarzeń o charakterze losowym),
Nabycia własności i prawa użytkowania wieczystego gospodarstwa rolnego lub jego części (a także budynków produkcyjnych wraz z urządzeniami, jeżeli nabywcami są zstępni lub małżonek zobowiązani do użytkowania budynków i maszyn stanie niepogorszonym przez okres 5 lat), za wyjątkiem budynków mieszkalnych, a także nabycia własności fizycznie wydzielonej części nieruchomości w drodze zasiedzenia przez osoby będące współwłaścicielami części ułamkowych nieruchomości,
Nabycia w drodze spadku dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy, zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także dóbr kultury złożonych w muzeum, przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Świadczenia dożywotnie dla osób w wieku powyżej 80 lat.