Oazami są przede wszystkim kraje o niewielkiej i często ubogiej ludności oraz małej powierzchni. Zgodnie z terminologią stosowaną przez ONZ, nazywa się je mikropaństwami.
Znikomość własnych źródeł podatkowych, związana z małą liczbą ludności, brak własnych surowców, niewłaściwe proporcje pomiędzy podstawowymi sektorami ekonomicznymi, niewielka aktywność gospodarcza skłania mikropaństwa do szukania innych możliwości pomnażania dochodów publicznych. Taką możliwość wiele z nich upatrzyło sobie w rozwoju sektora usług finansowych. Pozyskiwanie kapitału zagranicznego przejawia się w przychylnym ustawodawstwie podatkowym oraz liberalnym ustawodawstwie dewizowym. Dodatkowo oferowany jest bogaty wachlarz usług bankowych.
Decyzje o niskim opodatkowaniu mają często charakter polityczny. Zmierzają one do tego, aby kraje słabo rozwinięte gospodarczo mogły równoważyć własny niedorozwój ekonomiczny poprzez przyciąganie i prowadzenie na swoim terenie międzynarodowej działalności finansowej. Przyczyną niskich podatków w mikropaństwach jest również mała wydajność źródeł fiskalnych. Znikome dochody ludności oraz skromne majątki w tych krajach uniemożliwiają uzyskiwanie przez budżet państwa znaczniejszych wpływów. W konsekwencji ma miejsce raczej opodatkowanie działalności finansowej i handlu międzynarodowego.
Istnieją różne możliwości klasyfikowania oaz podatkowych w zależności od przyjętych kryteriów. oazy podatkowe mogą być klasyfikowane głównie ze względu na zakres oferowanych korzyści finansowych oraz ze względu na ich poziom. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z oazami ogólnymi i specjalistycznymi. Natomiast w drugim – z oazami:
1) bezpodatkowymi,
2) w których istnieją podatki, lecz ich wysokość jest nieznaczna,
3) w których istnieje normalny system podatkowy, ale równocześnie można skorzystać w określonych okolicznościach ze szczególnych przywilejów.
Z punktu widzenia zakresu korzystania z przywilejów oferowanych w oazach podatkowych, można rozróżnić oazy ogólne i oazy specjalistyczne.
Oazy ogólne oferują najszerszy zakres korzyści podatkowych i finansowych. Są to z reguły minipaństwa lub terytoria kolonialne. W celu przyciągnięcia klientów oferują one największe gwarancje gospodarcze, fiskalne, sądowe i polityczne.
Z kolei oazy specjalistyczne posiadają rozwiniętą i zróżnicowaną gospodarkę. Zachowana jest właściwa proporcja pomiędzy sektorem pozyskiwania surowców a produkcją i usługami. Sektor finansowy może zajmować znaczące miejsce, ale w żadnym przypadku nie stanowi jedynego źródła dochodów publicznych. W niektórych oazach specjalistycznych istnieją stosunkowo wysokie podatki przy równoczesnym atrakcyjnym obciążeniu fiskalnym specyficznych gałęzi gospodarki lub grup podatników. W efekcie są one często strefami podatkowymi, będącymi ogniwem pośrednim między strefami o wysokim a niskim obciążeniu podatkowym. Na przykład Holandia – kraj o wysokich podatkach – uchodzi za jedną ze specjalistycznych oaz podatkowych. Wynika to z art. 13 prawa o spółkach z 1969 r., który to przyznaje zwolnienie od podatku spółkom holdingowym, uczestniczącym w inwestycjach poza Holandią. Kraj ten zawarł również jedną z największych liczb bardzo korzystnych umów bilateralnych, co stwarza możliwość czerpania z nich korzyści przez osoby trzecie.
Niektóre z obecnych oaz specjalistycznych miały w przeszłości charakter ogólny, ale na skutek presji ze strony państw uprzemysłowionych musiały ograniczyć zakres oferowanych usług podatkowych.
Oazy podatkowe można podzielić na 5 kategorii.
Pierwsza – to kraje, w których dochody, przyrost kapitału i majątku nie są opodatkowane. Można by je nazwać rzeczywistymi rajami podatkowymi. Do tej grupy należą Bahrajn, Nowe Hebrydy (obecnie Yonatu) i Kajmany. Cechuje je nie tylko bardzo korzystna sytuacja fiskalna, ale i bardzo liberalne i elastyczne prawo, dopuszczające uproszczoną formę zakładania i prowadzenia spółek.
Druga – to państwa, które pobierają podatek dochodowy jedynie według zasad terytorialnych. Oznacza to, że takie kraje jak Kostaryka,Hongkong, Haiti, Liberia, Panama i Filipiny co prawda ściągają podatek dochodowy, ale tylko od dochodów, które wynikają z działalności wewnątrzkrajowej. Wszystkie dochody wynikające z zagranicznych źródeł, pozostają wolne od podatków. Oznacza to, że wszystkie dywidendy, oprocentowanie i należności licencyjne, które wpływają z zewnątrz, mogą być podatkowo tezaurowane, co dla firm jest wyjątkowo korzystne.
Trzecia – to kraje o niskim opodatkowaniu. Może to wynikać albo ze stosowanej praktyki (jak np. na Isle of Man i wyspach w Kanale La Manche), albo też z obowiązywania umowy podatkowej (co dotyczy szczególnie Antyli Holenderskich).
Za oazy czwartej kategorii uważa się państwa, które w przypadkach szczególnych gwarantują ułatwienia podatkowe, jak np. ulgowe traktowanie określonych spółek w Anguilli, na Gibraltarze czy też na Jamajce.
Do piątej – zaliczono kraje, które praktykują tzw. przywilej holdingowy, regulowany odrębnie w różnych państwach. Kryterium dotyczącym wszystkich jest rodzaj działalności gospodarczej. Musi ona ograniczyć się do tego, by mieć udziały w innych przedsiębiorstwach lub tylko prowadzić działania administracyjne. Udzielanie kredytów i pożyczek lub licencji nie podważa pojęcia holdingu. Najważniejszymi przedstawicielami tego rodzaju oaz podatkowych są: Liechtenstein, Luksemburg, Singapur oraz – z pewnymi ograniczeniami – Szwajcaria i Holandia.
Ze względu na sytuację fiskalną w oazach podatkowych państwa i terytoria zostały podzielone na kilka grup. Są to kraje:
- które nie nakładają żadnego podatku na swoich rezydentów (Andora czy Bahama),
- które tylko opodatkowują dochód uzyskiwany w kraju, a uwalniają od podatku dochody zagraniczne (Kostaryka, Hongkong),
- w których uzyskany tam dochód jest nieopodatkowany, natomiast opodatkowuje się dochód uzyskiwany za granicą (Monaco),
- terytoria, które opodatkowują dochód swych rezydentów uzyskiwany za granicą, przy czym stawki są bardzo umiarkowane, nawet poniżej l % (Guernsey, Jersey czy Sark),
- które opodatkowują zakumulowane bogactwa (wartości materialne), a nie bieżący dochód (Urugwaj),
- w których można stosować kombinację korzystnych przepisów. I tak, na południu Hiszpanii rejestrują się podatnicy emeryci – co zwalnia ich od podatku dochodowego – równocześnie prowadząc działalność gospodarczą w pobliskim Gibraltarze, będącym oazą podatkową.
Oazy mogą być grupowane ze względu na ich położenie geograficzne. Ich lokalizację prezentują mapy załączone na końcu niniejszej książki. Lokalizacja terytorialna decyduje o klienteli poszczególnych oaz; rekrutuje się ona na ogół z państw leżących w najbliższym sąsiedztwie.
Można wyodrębnić też oazy podatkowe, które stwarzają szczególnie korzystne warunki dla osób fizycznych. Ich dochody bywają w tych oazach całkowicie zwolnione od podatku bądź określone rodzaje dochodów korzystają z preferencji. W Europie oazami tego typu są: Andora, Irlandia, Monako, Campione de Italia; poza Europą – Bahama, Bermudy, Kajmany, Polinezja Francuska czy Saint Barthelemy.
Osoby fizyczne pragnące obniżenia swoich podatków wykorzystują często formy organizacyjne spółek. Różnorodność osób prawnych potencjalnie sprzyja szerszemu wykorzystywaniu przywilejów oferowanych w oazach podatkowych. Szczególnie przydatną formą, jak dowodzi tego praktyka, są spółki osób bądź spółki kapitałowe. Bardzo przydatnym mechanizmem korzystania z oaz jest też istnienie tego typu struktur, gdzie spółka-matka posiada liczne filie za granicą. Występują też takie formy organizacyjne jak oddziały handlowe i niehandlowe, biura, siedziby główne i holdingi. Różnorodność tych form, jak dowodzi praktyka, jest nieograniczona.