Podatek rolny – opodatkowujący grunty wchodzące w skład gospodarstwa rolnego o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha., mający charakter przychodowy. W praktyce wpływy z tytułu podatku rolnego kształtują się na niższym poziomie niż to przewidywano w momencie konstruowania systemu podatkowego gmin. Składa się na to wiele czynników m.in. polityka państwa wobec rolnictwa, system celny, procesy gospodarki, prywatyzacje państwowych gospodarstw.
Podatek rolny uregulowany jest ustawą z 15 XI 1984 r., o podatku rolnym (Dz. U. 1993 r. Nr 94 poz. 431 z późn. zm.). Opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty gospodarstw rolnych, w związku z tym podatek jest często mylnie nazywany gruntowym. Podatkowi rolnemu podlegają te grunty gospodarstw rolnych, które stanowią własność, lub znajdują się w posiadaniu osoby fizycznej lub osoby prawnej, albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej (np. Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa).
Z opodatkowania wyłączone zostały grunty:
1) pod jeziorami i wodami płynącymi,
2) stanowiące nieużytki,
3) wpisane do majątku zabytków,
4) zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej inna niż działalność5) rolnicza,
6) stanowiące działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, którzy osiągnęli wiek emerytalny, bądź są inwalidami I lub II grupy,
7) wyłączone na cele nierolnicze na podstawie ostatecznych decyzji administracyjnych.
Podmiotami podatku rolnego są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki nie posiadające osobowości prawnej, które są właścicielami lub samoistnymi posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych lub posiadające – na podstawie zawartej umowy albo innego tytułu prawnego, a także bezumownie – grunty wchodzące w skład gospodarstw rolnych stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy.)
Z obowiązku podatkowego zwolnione są gminy i Skarb Państwa. Od opodatkowania podatkiem od nieruchomości wolne są kościelne osoby prawne, gminy żydowskie, Związek Gmin Żydowskich, jeżeli nieruchomości lub ich części przeznaczone są na cele niemieszkalne (za wyjątkiem wykorzystywanej na działalność gospodarczą), lub mieszkalne duchownych i członków zakonu.
Podstawą opodatkowania w podatku rolnym stanowi liczba hektarów przeliczeniowych, która ustalona jest na podstawie powierzchni, rodzajów, klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów oraz zaliczenia do okręgu podatkowego. Na potrzeby podatku, ustalone zostały cztery okręgi podatkowe, do których zaliczono gminy, miasta oraz dzielnice w miastach w zależności od warunków ekonomicznych i produkcyjno-klimatycznych. Tabela zawarta w ustawie o podatku rolnym określa przeliczniki, według których powierzchnię użytków rolnych wyrażoną w hektarach przelicz się na hektary przeliczeniowe. W celu obliczenie podatku należy zastosować odpowiednią stawkę kwotową odnoszącą się do 1 ha przeliczeniowego.
Przeliczniki stawek podatku rolnego, uwzględniające powyższe kryteria prezentuje tabela.
Tabela 1. Skala podatku rolnego
Rodzaje użytków rolnych Grunty orne Łąki i pastwiska
Okręgi podatkowe I II III IV I II III IV
Klasa użytków rolnych Przeliczniki
I 1,95 1,80 1,65 1,45 1,75 1,60 1,45 1,35
II 1,80 1,65 1,50 1,35 1,45 1,35 1,25 1,10
III a 1,65 1,50 1,40 1,25
III 1,25 1,15 1,05 0,95
III b 1,35 1,25 1,15 1,00
IV a 1,10 1,00 0,90 0,80
IV 0,75 0,70 0,60 0,55
IV b 0,80 0,75 0,65 0,60
V 0,35 0,30 0,25 0,20 0,20 0,20 0,15 0,15
VI 0,20 0,15 0,10 0,05 0,15 0,15 0,10 0,05
Źródło: Ustawa o podatku rolnym
Stawki podatku rolnego są rocznymi stawkami kwotowymi, kształtowanymi w relacji do 1 ha przeliczeniowego. Ustala się je jako równowartość pieniężną 2,5 q żyta obliczona wg średniej ceny skupu żyta za pierwsze 3 kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.
Na podstawie komunikatu Prezesa GUS z 20 października 2000 roku średnia cena żyta za okres III pierwszych kwartałów 2000 roku wynosiła 35,82 zł/1q. – zatem podatek, z 1 hektara przeliczeniowego (dla przelicznika 1,0) w roku 2001 będzie wynosił 89,50 zł.
Rada gminy może jednak obniżyć średnią cenę skupu żyta, określone przez Prezesa GUS. Podatek rolny od osób fizycznych ustala w drodze decyzji na rok podatkowy wójt (burmistrz, prezydent) właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów. Podatek rolny płatny jest w 4 ratach, w terminie do 15 marca, maja, września i listopada roku podatkowego.
Ustawa przewiduje stosowanie licznych zwolnień i ulg. Część z nich ma charakter przedmiotowy i nawiązuje do właściwości (np. niskiej jakości). Inne mają charakter stymulacyjny, bądź wynikają ze zdarzeń losowych, a także z faktu położenia gruntów na terenach górskich i podgórskich. Natomiast podmiotowy charakter mają ulgi z tytułu zmniejszonej zdolności płatniczej. Podatek rolny ma duże znaczenie w gminach wiejskich, gdzie jest głównym źródłem dochodów budżetu gminnego. Ma on charakter produkcyjny, związany jest z produkcją rolną, jej wydajnością, efektywnością, rozmiarami i strukturą, podejmowanymi inwestycjami. Ma więc, przynajmniej w części inny charakter niż podatek od nieruchomości. Wysokość zobowiązania podatkowego w zakresie podatku rolnego zależy od czynników kształtujących przychody i koszty gospodarstwa rolnego, oraz od sytuacji osobistej podatnika.
Zwolnienia przedmiotowe:
W ustawie o podatku rolnym określono następujące zwolnienia:
Użytki rolne klas V,VI.VI z (zwolnienie stosowane z urzędu).
Grunty położone w pasie drogi granicznej (zwolnienie stosowane z urzędu).
Grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją.
Użytki rolne, na których zaprzestano produkcji rolnej , przy czym zwolnienie dotyczyć może nie więcej niż 20% powierzchni użytków rolnych gospodarstwa, nie więcej niż 10 ha (do 3 lat).
Grunty lub prawo wieczystego użytkowania gruntów, nabyte w drodze kupna na utworzenie nowego lub powiększenie już istniejącego gospodarstwa do powierzchni nie przekraczającej 100 ha, oraz grunty Państwowego Funduszu Ziemi i Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (na 5 lat) (
Grunty powstałe z zagospodarowania nieużytków (na 5 lat).
Grunty otrzymane w wyniku wymiany lub scalenia (na 1 rok).